Ionica Smeets

Hoogleraar wetenschapscommunicatie – Universiteit Leiden

  • Vaak komen onderzoeken overdreven en verdraaid in de media terecht. Waar gaat het fout? Ionica vertelt onder andere over de studie die haar inspireerde om hoogleraar communicatiewetenschappen te worden in de podcast Dit is goed.

    De podcast aflevering is hier te beluisteren.

  • Wat gebeurt er als een klas de saaie sommen mag vervangen door rekenvragen die met hun eigen leven te maken hebben?

    Hoe win je alle spelletjes? Is plassen onder de douche echt goed voor het milieu? Zijn ijsjes overal en altijd even koud? Hoe word je rijk?

    Je leest het in Rekenen voor je leven. Of kom, voor of tijdens, de Kinderboekenweek (van 6 t/m 17 oktober) naar een van de optredens van Edward van de Vendel en Ionica Smeets. Je kunt je boek dan ook laten signeren.

    Boekhandel Blokker
    Datum: 30 september
    Tijd: 19.30 uur
    Locatie: Boekhandel Blokker, Heemstede
    Meer informatie

    Boekhandel Groenendijk
    Datum: 15 oktober
    Tijd: 19.00 uur
    Locatie: Theater De Meenthe, Steenwijk (ism Boekhandel Groenendijk)
    Meer informatie

    Rijnlandse Boekhandel
    Datum: 16 oktober
    Tijd: 13.30 uur
    Locatie: Rijnlandse Boekhandel, Oegstgeest
    Meer informatie

    Boekhandel De Toverlantaarn
    Datum: 17 oktober
    Tijd: 14.00 uur
    Locatie: Boekhandel De Toverlantaarn, Leeuwarden
    Meer informatie

  • Deze zomer kwam Karine Hoenderdos op het vier-sterren-idee om aan mensen te vragen wat hun favoriete podcast-afleveringen zijn en die bij elkaar te zetten in de Spotify-playlist PodcastParels. Dankzij haar ontdekte ik veel moois en één aflevering was zelfs zo goed, dat ik daarvan inmiddels de complete podcast beluisterd heb. Dat is The Anthropocene Reviewed van John Green.

    Green is de schrijver van jeugdboeken zoals The Fault in Our Stars en een van de makers achter het educatieve YouTube-kanaal Crash Course. Ik ben al lang fan van hem, maar had zijn podcast op de een of andere manier helemaal gemist.

    In The Anthropocene Reviewed recenseert Green elke aflevering één of twee aspecten van het antropoceen: het geologisch tijdperk van de mens. De besproken onderwerpen lopen uiteen van Super Mario Kart tot platanen en van Dr. Pepper light tot zonsondergangen. Een onderwerp kan maximaal vijf sterren krijgen.

    Foto van The Anthropocene Reviewed, van Complexly and WNYC Studios.

    Toen ik begon te luisteren, dacht ik aan de recensiekoning die een paar jaar terug ook de gekste dingen besprak en destijds één ster gaf aan de kerstkaarten van de Staatsloterij . Maar de recensies van The Anthropocene Reviewed bleken iets heel anders: het zijn autobiografische essays waarin Green zeer openhartig reflecteert op zijn eigen tekortkomingen en op die van de hele mensheid.

    De aflevering waarin hij het lied Auld Lang Syne bespreekt is bijvoorbeeld één grote ode aan zijn overleden vriendin en mentor Amy Krouse Rosenthal. Green vervlecht de op zichzelf al heel interessante geschiedenis van het minstens 400 jaar oude lied met zijn persoonlijke geschiedenis van hoe Krouse Rosenthal hem hielp aan het begin van zijn carrière en hoe Green later tekort schoot toen zij hem vertelde dat ze kanker had en hij huilend antwoordde ‘Hoe kan dit gebeuren? Je doet zoveel yoga.’ Je hoort in zijn stem hoeveel spijt hij nog steeds heeft dat hij op dat moment niets beters wist te zeggen. Toen Green aan het einde van die aflevering een breekbare versie van Auld Lang Syne inzette, zong ik zacht huilend mee. De vijf sterren die het lied kreeg, waren natuurlijk allemaal voor Amy Krouse Rosenthal.

    Het is zo’n slim idee om recensies, die natuurlijk per definitie een subjectieve ervaring weergeven, te gebruiken als vorm voor deze essays die een mix zijn van feitelijke informatie en heel persoonlijke verhalen. En ik geniet van de ironie dat Green enthousiast advertenties voor levensverzekeringen inspreekt en aan het einde van elke bespreking van die platte sterren geeft. Het net verschenen boek The Anthropocene Reviewed krijgt op Good Reads overigens gemiddeld 4,51 sterren, wat bijna net zo goed is als zonsondergangen die van Green vijf sterren kregen.

    Deze podcast was precies wat ik nodig had na anderhalf jaar corona. Een terugkerend thema is de verwoestende kracht van de mensheid als geheel versus de machteloosheid van het individu. Als Green spreekt over hoe hij weet dat de mensheid iets moet doen om de drastische daling van de biodiversiteit te stoppen, verzucht hij dat het hem niet eens lukt om zijn kinderen hun ontbijt te laten eten. Maar een even vaak terugkerend thema is hoop: mensen die ondanks alles proberen om er iets van te maken en elkaar te helpen.

    Ik geef The Anthropocene Reviewed vijf sterren.

    Deze column verscheen op 3 september 2021 in de Volkskrant.

  • Deze week ontstond bij mijn college over onderzoeksmethoden een verhit debat. We discussieerden over hoe je je onderzoek opschrijft voor een wetenschappelijk artikel. Een studente vroeg waarom ons boek aanraadde om zoveel mogelijk actieve zinnen te gebruiken. Bijvoorbeeld liever ‘Ik ging naar de winkel om boodschappen te halen’ dan ‘Er was een bezoek aan de winkel waarbij boodschappen gehaald werden.’

    Deze studente had geleerd dat academisch schrijven betekent dat je ‘we’ en ‘ik’ absoluut moet vermijden. Daarom werden al haar zinnen nu in de lijdende vorm geschreven. Ik vroeg me hardop af welke docent dit soort onzin vertelde. Toen bleek dat vrijwel al onze studenten dit ergens hadden geleerd. Niet alleen in Leiden, maar ook op middelbare scholen in Spanje of bacheloropleidingen in Utrecht.

    Maar het is helemaal niet waar dat wetenschappelijke artikelen geen ‘we’ gebruiken. Tijdens mijn vak had ik nota bene allerlei publicaties laten zien met formuleringen als ‘we analyseerden voor deze studie 462 persberichten’ of ‘we verdeelden de testpersonen over drie verschillende groepen’.

    Ho even, wierpen mijn studenten tegen, dat zijn artikelen vanuit sociale en geesteswetenschappen. Wij komen uit de exacte wetenschappen en daar mag je geen ‘we’ gebruiken. Want dat is niet objectief.

    Ik wees hen vriendelijk op een hardcore bèta-artikel dat vrij vertaald begon met iets als: ‘We hebben een synthetische, door licht aangedreven moleculaire motor ontworpen die voorwerpen kan laten draaien die een factor 10.000 groter zijn dan de motor zelf.’ Jawel, het team van Nobelprijswinnaar Ben Feringa publiceerde hun werk in de we-vorm. En terecht, want die nano-motor had zichzelf niet gebouwd, daar waren mensen voor nodig.

    Goed, zeiden mijn studenten zuchtend. Was het dan misschien iets moderns dat dit tegenwoordig wél mocht en dat zij dan bij andere vakken ouderwetse regels hadden geleerd? Nou, dat moeten dan héél oude docenten zijn geweest – want ook Albert Einstein schreef al dingen als ‘We definiëren deze twee principes als volgt…’ Kortom: actieve zinnen in de eerste persoon zijn zeker niet verboden in wetenschappelijke artikelen.

    Ik legde mijn studenten uit dat dit soort regels nooit absoluut zijn. Hoewel ik hen zou aanraden om de lijdende vorm zoveel mogelijk te vermijden, kan die soms juist prachtig werken. Zo wees taalkundige Marc van Oostendorp er deze week op dat het goede van de zin ‘Daar wordt aan de deur geklopt’ juist in die passieve vorm zit. Wie zou dat zijn?

    Ik eindigde mijn college met de zes schrijfregels van George Orwell – uit zijn geweldige essay Politics and the English Language. Zijn zesde regel is de allerbelangrijkste.

    1. Gebruik nooit een beeldspraak, vergelijking of andere stijlfiguur die je regelmatig tegenkomt.
    2. Gebruik nooit een lang woord waar een kort voldoet.
    3. Als een woord kan worden weggelaten, laat het dan weg.
    4. Gebruik nooit de passieve vorm als je ook de actieve kunt gebruiken.
    5. Gebruik nooit jargon, een benaming uit een vreemde taal of een wetenschappelijk begrip wanneer je het alledaagse equivalent weet te bedenken.
    6. Laat deze regels vallen zodra je iets volstrekt onwelluidends dreigt te zeggen.

    Deze vertaling komt uit het boek Vallende kwartjes dat ik in 2010 met Bas Haring maakte. Deze zes regels waren het motto van ons boek – en van alles dat ik sindsdien schreef.

    Deze column verscheen op 20 november 2020 in de Volkskrant.