Ga ik komende maandag voor het eerst staken tegen de bezuinigingen op het hoger onderwijs? Ik was er nog niet uit toen we met een paar collega’s spraken over de estafettestaking die komende week begint bij ons in Leiden. Mijn Finse collega Tuomas die nu bijna een jaar bij onze afdeling werkt, vroeg: ‘Hoe werkt een staking hier in Nederland eigenlijk?’ De Leidse universiteit meldde dat ze de staking steunt, maar niet dichtgaat. Daarna volgde: ‘Medewerkers van de universiteit kunnen op 10 maart vanzelfsprekend staken. Wel vragen we hen tijdig hun studenten en leidinggevenden te informeren dat zij gaan staken.’
Tuomas vroeg zich af of dit normaal was in Nederland, in Finland zou het illegaal zijn om aan werknemers te vragen om hun staking vooraf te melden bij de werkgever. Ik had werkelijk geen idee, maar gelukkig had vakbond FNV een handige website over het stakingsrecht. Nederland volgt hierbij (net als Finland) de regels van het Europees Sociaal Handvest voor collectieve acties.
De vakbond meldt de staking bij de werkgever en individuele werknemers hoeven niet te melden dat ze meedoen, of toestemming te vragen. Staken is een recht. Maar de onderwijsvakbond AOb voegt bij veelgestelde vragen over de staking wel aan deze uitleg toe: ‘Wel mag van jou verwacht worden dat je je werkgever tijdig in kennis stelt van je stakingsdeelname.’ Nee, want stel je eens voor dat iemand last zou hebben van de staking, dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. (Tuomas concludeerde al dat Nederlanders niet echt subtiel zijn met hun sarcasme.)
Later bevestigde onze universiteit op de website voor medewerkers dat stakers zich niet hoefden te registreren en dat ze gewoon worden doorbetaald. Ook hier had Tuomas weer allemaal vragen bij, zoals of je wel recht hebt op loon tijdens een staking. In principe niet, al kun je dan wel een vergoeding van de vakbond krijgen. Tuomas vroeg zich af of dit dan niet eigenlijk meer een protest was dan een staking, nu onze werkgever de staking zo steunt.
En dat bracht me naar mijn eigen ongemak met de huidige stakingen dan wel protesten. In 2017 werd WO in Actie opgericht, om te strijden voor een betere universiteit. Rens Bod, Remco Breuker en Ingrid Robeyns publiceerden een vlammend pamflet met veertig stellingen over wetenschap. Bijvoorbeeld: ‘De extreem hiërarchische structuur van de universiteit miskent de waardigheid van de leden van de academische gemeenschap’ of ‘Hogescholen verdienen de status van universiteit’. De conclusie is dat universiteiten flink zullen moeten veranderen om structurele problemen op te lossen. Voorop dit pamflet prijkte het symbool van WO in Actie: een rood vierkantje.
Veel collega’s vonden dit destijds maar niets, die wilden bijvoorbeeld de hiërarchie maar wat graag houden zoals zij was. Maar nu dragen zij ook een rood vierkantje, als protest tegen de geplande bezuinigingen. Degenen die destijds de veranderingen probeerden tegen te houden, protesteren nu zij aan zij met de eerdere actievoerders. Ik vind dat ingewikkeld. En dat vind ik dan weer hypocriet van mezelf, want zonder fatsoenlijke financiering komen de noodzakelijke veranderingen er helemaal nooit. Dus sluit ik me maandag ook aan bij de staking, want boven alles onderschrijf ik de laatste stelling van het pamflet van Bod, Breuker en Romeyns: ‘Een andere universiteit is noodzakelijk en mogelijk.’
Deze column verscheen op 7 maart 2025 in de Volkskrant.
