In Eureka zoeken Sofie van den Enk en ik wiskundige antwoorden op moeilijke vragen. In de tweede aflevering vraagt Sofie zich af of er een formule is om honderd te worden. Is er een truc om alle obstakels te omzeilen en fluitend oud te worden?

Voor wie het allemaal nog eens rustig wil nalezen, hierbij een aantal screenshots, links naar extra informatie én de achterliggende wetenschappelijke artikelen.

We zaten in deze bommenwerper om het verhaal van statisticus Abraham Wald te vertellen. Hij bedacht in de Tweede Wereldoorlog dat je bij bommenwerpers die gehavend terugkeren niet moet kijken naar de plekken waar een kogelgat zit, maar juist naar de plekken waar nooit een gat zit. Dát zijn de echte zwakke plekken. Het artikel Abraham Wald’s Work on Aircraft Survivability (pdf) beschrijft de statistiek achter dit idee in meer detail.

Ik vertelde dit omdat je om oud te worden niet puur moet kijken naar mensen die honderd zijn geworden. Je moet ook kijken naar de mensen die juist jong overleden. Wat deden zij dat je moet voorkomen? Dat ontdek je in cohorten-onderzoek zoals Jolanda Lindenberg en Frouke Engelaer bij Leyden Academy on Vitality and Ageing doen.

Zij vertelden ons dat een stormbaan een mooie metafoor is voor het leven. Dus tijgerden Sofie en ik door het zand om de honderd te halen. Jolanda Lindenberg en Frouke Engelaer hingen zakjes met extra gewichten aan onze overalls om duidelijk te maken welke factoren ervoor zorgen dat je minder oud wordt: roken, ongezond eten, weinig beweging en eenzaamheid.

Op de bowlingbaan laten we zien hoe het kan dan sommige niet-rokers toch jong doodgaan en hoe sommige rokers geluk hebben en toch heel oud worden. Al is die laatste kans veel kleiner. In verouderingsonderzoeken gaat het namelijk vaak om kansen. De cijfers die we hier noemen voor rokers komen uit deze Deense studie (pdf) en geven een schatting voor de Nederlandse situatie. Mannen van 35 jaar die roken hebben een kans van 54% om de leeftijd van 75 jaar te halen. Mannen van 35 jaar die niet roken hebben een kans van 81% om de leeftijd van 75 jaar te halen.

Een probleem bij dit soort vragen is dat het nogal lastig om oorzaak en gevolg helder te krijgen. Daarvoor moet je heel precies alle factoren analyseren. Anders krijg je naïeve conclusies als dat jarig zijn goed voor je is, omdat mensen die vaak jarig zijn heel oud worden. In onderstaande TEDxDelft lezing gaf ik meer van dit soort voorbeelden.

Gelukkig weten de meeste onderzoekers prima hoe ze dit wél moeten doen. Voor de liefhebbers: Armen Hakhverdian schreef hier laatst een mooi stuk over op de blog Stuk Rood Vlees.

We bezochten Eline Slagboom die bij Molecular epidimology onderzoekt welke genen ervoor zorgen dat mensen oud worden. Veel fundamenteler dan dat kan natuurlijk niet. Zij vertelde ons dat bij een gemiddelde Nederlander zijn DNA voor 25% verantwoordelijk is voor hoe oud hij wordt. De overige 75% liggen vooral aan de vier zakjes van de stormbaan en het wel of niet getroffen worden door de bliksem/ de intercity van Enkhuizen naar Alkmaar. Slagboom hoopt de geheimen van de gunstige genen te ontrafelen, zodat we later allemaal gezond oud kunnen worden.

In de tuin hadden we het over levensverwachting. Sofie had bij haar geboorte een verwachting van 79,2 jaar. Nu ze 33 is, voorspelt de wiskunde dat ze waarschijnlijk 83,9 jaar zal worden. Haar moeder had toen ze in 1953 geboren werd een veel lagere levensverwachting: 73 jaar. Maar omdat zij al heel wat jaren stug heeft doorgeleefd, heeft zij nu een hogere levensverwachting dan Sofie. Om precies te zijn: 85,5 jaar. Grofweg krijg je er uiteindelijk voor elke tien jaar dat je leeft 2,5 jaar bij (en ja, ik heb door dat die cijfers niet precies kloppen met de voorbeelden van Sofie en haar moeder, maar het gaat om de grote lijn).

Je eigen levensverwachting kun je opzoeken bij het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Eureka is gemaakt door
Regie: Willem Revis en Tom Roes
Eindredactie: Wim van Dam
Redactie: Sara Plat en Ionica Smeets
Art direction, animaties en leader: Willem Revis
Montage: Camiel Ledderhof

Presentatie: Sofie van den Enk en Ionica Smeets

Productie: Renee de Jong en Julia Klaver
Productie-assistentie: Maya Cohen en Cynthia van Ingen
Uitvoerend producent: Pieter Cerutti
Styling: Petra Reuvers, Revenge Utrecht

Camera: Mick van Dantzig, Mark Glastra van Loon, Sander Roeleveld, Adri Schrover en Albert Stokkers
Geluid: Gideon Bijlsma, Sebastiaan Dijkstra, Charles Kersten, Laurens Kraan, Martin de Pee, Marcel van Stralendorff en René Wolff

Post-productie: Jeroen Weeda
Mixage: Jaim Sahuleka

Producent: Blazhoffski Productions BV, Dahl
Omroep: KRO
Gefilmd met: Sony FS-700, Canon 7D, GoPro Hero 3 Black en DJI Drone

Naar een idee van: Ionica Smeets

Lees hier ook over de andere afleveringen van Eureka!:
Aflevering 1: Hoe winnen we het WK?
Aflevering 3: Hoe vind je de ideale partner?
Aflevering 4: Hoe win je een miljoen?