Wiskundige Bas Edixhoven trekt deze maand heerlijk van leer tegen de quantumcomputer in het tijdschrift New Scientist. Hij moppert dat de verwachtingen van zo’n computer veel te hoog zijn en dat natuurkundigen allerlei ongeloofwaardige toepassingen presenteren. Zo lijkt het Edixhoven onwaarschijnlijk dat een quantumcomputer een perfecte weersvoorspelling kan leveren. Hij is ook sceptisch over quantumcryptografie voor het beveiligen van gegevens. Hij merkt op dat van sommige klassieke beveiligingsmethoden inderdaad bewezen is dat de quantumcomputer ze kan kraken.

Maar dat geldt lang niet voor alle methoden en bovendien is niet bewezen dat al deze beveiligingen wel veilig zijn voor onze huidige computers. Misschien bestaat er wel een slimmere aanval die al fataal is met gewone rekenkracht. Zoals Edixhoven zegt: “Maar natuurkundigen bewijzen nooit iets zoals een wiskundige dat doet. Die doen alleen maar proefjes, die een bepaald model kunnen ondersteunen of tegenspreken.”

Ik moest een beetje grinniken om deze uitspraak (die ik gelijk toevoegde aan mijn college over verschillen tussen academische vakgebieden). Ik werkte een paar jaar bij Edixhoven in de gang en aan de lunchtafel hield hij vaker dit soort felle betogen. Ik vond het heerlijk om zoiets weer eens te lezen – ook al ben ik het niet helemaal met hem eens.

Waarschijnlijk vindt een zuiver wiskundige als Edixhoven het helemaal niet zo erg dat er aan iets gewerkt wordt waarvan de toepassingen nog niet duidelijk zijn. Hij baalt er alleen vast van dat er zoveel geld naar de quantumcomputer gaat – en zo weinig naar wiskunde. Het ironische is natuurlijk dat er juist zoveel geld in de quantumcomputer wordt geïnvesteerd, doordat er allerlei spectaculaire toepassingen worden geschetst. Waarvan we dus eigenlijk helemaal niet weten of ze er komen. Maar anders dan Edixhoven denk ik niet dat de verwachtingen te hoog zijn, ik denk dat er dingen komen die nog veel mooier zijn dan we nu kunnen bedenken.

Dat is nu juist wat fundamenteel onderzoek zo interessant én waardevol maakt: je gaat op zoek naar nieuwe kennis en kunt de toepassingen daarvan onmogelijk voorspellen. Juist dat levert grote doorbraken op. Wat zou het lekker zijn als ik dit nou hard kon maken met een paar getallen. Als ik bijvoorbeeld kon zeggen: elke euro geïnvesteerd in fundamenteel onderzoek levert uiteindelijk elf euro op. Er bestaan wel rapporten die dit soort cijfers noemen, maar die moeten altijd allerlei tamelijk absurde aannames doen om tot hun conclusies te komen.

Soms duurt het namelijk nogal lang voordat ontdekkingen een verkoopbare toepassing vinden: de oude Grieken dachten toen ze aan priemgetallen werkten nog niet aan een beveiliging voor internetbankieren. Ook ontstaan toepassingen soms als een toevallig bijproduct van fundamenteel onderzoek. Zo wilden deeltjesonderzoekers van CERN in de jaren tachtig graag informatie met collega’s over de hele wereld delen. Ze bedachten toen het wereldwijde web, waardoor we inmiddels allemaal het internet op kunnen. Ze stelden hun software gratis beschikbaar, een voordeel van als iets wordt bedacht door wetenschappers in plaats van een bedrijf. De winst voor de maatschappij is enorm, maar je kunt dat niet makkelijk uitdrukken in euro’s.

Och, laat er dus vooral onderzoek zijn waarvan we nog niet weten wat we er aan hebben. Laat wiskundigen dingen bewijzen, laat natuurkundigen proefjes doen en laten heel veel onverwachte toepassingen worden ontdekt.

Deze column verscheen eerder in de Volkskrant