Hallo Ionica,

Op nu.nl las ik dat er zorgen zijn dat in Japan op termijn iedereen dezelfde achternaam heeft. Geldt dat voor elk land? En dus ook mondiaal? Is er een natuurlijke ontwikkeling dat veel voorkomende achternamen steeds dominanter worden?

Jurgen Oerlemans

Beste Jurgen Oerlemans,

De Japanse econoom Hiroshi Yoshida publiceerde eind maart een berekening waaruit blijkt dat onder bepaalde aannamen iedereen in Japan in het jaar 2531 de achternaam Sato zal hebben. Dit nieuws verspreidde zich nog sneller dan de achternaam Sato. Dat was precies het doel van Yoshida, want zijn berekeningen zijn onderdeel van een campagne om een oude Japanse wet te veranderen. Japan is namelijk het enige land ter wereld waarbij huwelijkspartners verplicht dezelfde achternaam moeten aannemen. Yoshida rekent uit hoe deze wet ertoe leidt dat de populairste naam (Sato dus) daardoor uiteindelijk zal domineren.

Chris Colijn van RTL Nieuws vroeg me vorige week of ik dit verschijnsel vanuit wiskundig oogpunt kon verklaren. Die dag had ik geen tijd om mee te denken en ik werd ook wat kriegel van het zoveelste voorbeeld van activisme met een dun laagje wiskunde.

Maar toen kwam uw vraag en belandde ik ook nog eens in een interessante discussie met Britse wiskundigen over de dynamiek van achternamen. Christian Lawson-Perfect wees erop dat sommige aannamen van Yoshida misschien wat dubieus zijn, maar dat het in principe klopt dat landen convergeren naar een enkele achternaam. Als achternamen kunnen uitsterven, maar er geen nieuwe achternamen bijkomen, dan houdt je uiteindelijk slechts één achternaam over. En juist minder vaak voorkomende achternamen zullen makkelijk verdwijnen, waardoor veel voorkomende namen steeds dominanter worden. Tot er uiteindelijk maar één naam over is.

Ik keek toch eens naar die berekeningen van Yoshida, omdat ik wilde weten hoe hij op het jaar 2531 kwam. Yoshida analyseert waardoor het voorkomen van de familienaam Sato groeit of daalt: huwelijken, scheidingen, geboorten en overlijdens (vrijwillige naamsveranderingen en nog een paar andere opties laat hij buiten beschouwing omdat die zo weinig voorkomen). Hij rekent met de factoren uit dat de frequentie van de naam Sato met 1,0083 procent toenam tussen 2022 en 2023.

Op dit moment heet 1,53 procent van de Japanse bevolking Sato. Als dat aandeel elk jaar met 1,0083 procent toeneemt, dan krijg je met het principe van rente-op-rente dat na honderd jaar 3,5 procent van de bevolking Sato heet, na tweehonderd jaar 8,0 procent, na driehonderd jaar 18,3 procent, na vierhonderd jaar 41,8 procent, na vijfhonderd jaar 95,4 procent en dan zit je in 2531 inderdaad op 100 procent Sato. (Wiskundige Colin Beveridge merkte overigens op dat het grotere verhaal is dat als je de huidige geboortecijfers extrapoleert zonder migratie, de bevolking van Japan rond jaar 2531 nog slechts in de tienduizenden valt.)

Econoom Yoshida noemde zijn berekening een gedachtenexperiment en geen voorspelling – hij wil vooral dat de Japanse wet verandert omdat die ongelijkheid tussen mannen en vrouwen bevordert. Maar het achterliggende principe geldt dus wereldwijd. Als er geen nieuwe achternamen bijkomen, dan zal iedereen op de hele wereld uiteindelijk dezelfde achternaam hebben. Waarbij de clou zit in het woordje uiteindelijk, want dit proces duurt waarschijnlijk langer dan dat de mensheid nog bestaat.

Deze column verscheen op 12 april 2024 in de Volkskrant.

Nieuwe adviesvragen zijn van harte welkom. Liefst persoonlijke vragen die op het eerste gezicht he-le-maal niets met wiskunde te maken hebben. U kunt ze insturen via ionica@volkskrant.nl.

Lees hier ook de andere columns van de reeks.